راهنمای پرورش مرغ گوشتی

همانگونه كه همگي مطلع هستيم از ابتداي خلقت بشر علي‌رغم افزايش مداوم جمعيت، منابع تامين‌كننده احتياجات همواره ثابت بوده‌ و در طي ساليان، تنها راه‌ها و روشهاي بهره‌برداري از اين منابع تغيير كرده‌اند، يعني در طي سالهاي گذشته بشر با استفاده از روشهاي نوين علمي اقدام به تجهيز و به تبع آن افزايش ميزان بهره‌برداري از اين منابع نموده‌است، كه البته در پاره‌اي موارد به كارگيري برخي از اين روشها به دليل ناهمگوني با سيستم طبيعي و عدم تحقيقات كافي روي اثرات دراز مدت آنها پيش از استفاده وسيع، منجر به وارد آمدن خسارات غير قابل جبراني به اكوسيستمهاي مناطق مورد اجرا گرديده‌است، كه از اين ميان مي‌توان به تكثير و پرورش گونه‌هايي از آبزيان غيربومي در آبهاي شمالي ايران بدون توجه به اثراتي كه در دراز مدت بر روي گونه‌هاي بومي خواهندداشت و يا استفاده از سم د.د.ت و پيامدهاي ناشي از آن اشاره كرد.
در حال حاضردر کشور ما سويه هاي مختلفي را به منظور توليد مايحتاج گوشت سفيد و تخم مرغ پرورش ميدهد . مطالب پيش رو به عنوان يک راهنما بوده و اميد است با به کار گيري کارشناسان مجرب در اين زمينه مشکلات موجود را به حداقل رسانده و در جهت پيشرفت روز افزون اين صنعت خدمتي کرده باشيم.

نحوه ساخت سالن های مرغداری
ساختمانهای مرغداری بایستی به طریقی ساخته شوند که در زمستان گرم ودر تابستان خنک باشد . رعایت اصول صحیح ساختمان وعایق بندی سقف ودیوارها ووجود دستگاههای تهویه مناسب از تراکم رطوبت جلوگیری می کند و مانع مرطوب شدن بستر شده به ترتیب از شیوع بیماریهای انگلی ازجمله کوکسیدوز جلوگیری به عمل می آورد .
در رابطه با ساختمان مرغداری توجه به پنج فاکتور مهم است :
۱ – دائمی یا موقتی بودن لانه
۲ – اندازه ساختمان
الف: انفرادی
ب: ردیفی
پ: چند ردیفی
۳ – ساختمان از نظر پرورش
۴ – شکل از نظر پرورش
۵ – مصالح ساختمانی
ساختمان مرغداری را نباید برای استفاده طولانی در نظر گرفت بلکه باید طوری ساخت که حداکثر پس از ۱۰ تا ۱۵ سال بتوان تغییراتی همراه با پیشرفتهای روزمره درامورساختمانی درآن به عمل آورد . در هلند عقیده بر این است لانه را برای مدتی حدود ۱۰ سال ساخت تا پس از این مدت بدون این که خسارت زیادی
بر مرغداری وارد آید بتوان آن خراب کرد وبا مصا لح باقیمانده لانه جدیدی طبق اصول وقواعد روز بنا نمود
ساختمان مرغداری از نظر پرورش شامل :
۱- ساختمان مرغ مادر (چه مرغ مادر گوشتی چه تخمی)
۲- ساختمان انکو باسیون
۳- ساختمان پرورشی جهت جوجهای گوشتی
ساختمانهای مرغداری از نظر طراحی شامل :
۱- مرغداری گوشتی :
الف: سیستم باز
ب:سیستم بسته
۲- مرغ مادر:
الف : سیستم باز
ب : سیستم بسته
سیستم بسته : الف: سیستم قفس ب : سیستم بستر
۳-ساختمان انکوباسیون
جدا از نوع پرورش ونوع ساختمان که تقسیم بندی شدبسته به نوع منطقه وشرایط آب وهوایی طراحی ساختما ن متفاوت است یعنی اینکه نوع مصالح مورد استفاده متفاوت است بسته به میزان سرمایه گزاری نیز در انتخاب نوع مصالح دخیل است چنانچه در مناطق شمال کشور وبسیاری از کشورهااز چوب بیشتر استفاده می شود جدایی از تفکیک موارد بالا جهت تهیه ساختمان مرغداری از هر نوع که باشد طراحی آن در مناطق ایران به شرح زیر است :
شکل ساختمان :
ساختمان را ممکن به اشکال ، ساده ودوسقفی ساخت . در نوع ساده که بیشتر در مرغداری های کوچک عمل می شود ازیک سقف مسطح ویا شیبدار استفاده می شود شیب از جلو به عقب است واینکار هم سبب گرفتن نور بیشتری می گردد وهم آب باران در جلوی ساختمان جمع نمی شود . در ساختمان دو سقفی ، تهویه بخوبی صورت گرفته سقف اصلی شیب دار است وفضای بین سقف اول ودوم بعنوان انبار می تواند مورد استفاده قرار گیرد .
مصالح ساختمانی :
شامل چوب وآجروسیمان وبلوک وهمچنین ورقهای فلزی وآلومنیوم و یا ایرانیت ، البته استفاده ازهرکدام از این مصالح دارای معایب ومزایایی است .
ساختمانهای اداری ومسکونی باید در مدخل فارم احداث شوند . اولین قدم در احداث واحد مرغداری محل مزرعه است و باید به نحوی انتخاب شود که با سایر مراکز پرورش فاصله داشته باشد البته با توجه به اینکه بیماریهای مثل نیوکاسل و برونشیت از مسافتهای بسیاردور و از طریق مواد به راحتی منتقل می شودوبعضی ازعوامل بیماری زا مثل MG از طریق تماس مستقیم و توسط انسان ویا مواد مختلف منتقل میشود. درمناطقی مثل شمال کشور که رطوبت نسبی زیاد است وامکان استفاده از سیستم خنک کننده تبخیری موجود نیست سیستم آشیانه های باز توصیه می گردد .
عملیات ساختمانی :
پی ساختمان در صورت دائمی بودن ساختمان باید به پی آن توجه زیادی نمود. تا بدین وسیله رطوبت لانه را به حداقل رساند. و ضد عفونی در آن به خوبی صورت گیرد. در کشورهای اروپایی و آمریکایی در لانه های دائمی برای پی از کانگریت یا سمنت استفاده می گردد .در ایران برای پی و پایه های ساختمان از شفته (مخلوط آهک،خاک، سنگ . آب) استفاده می کنند. عمق پی ۱۵ تا ۶۰ سانتیمتر، و عرض آن حداقل دو برابر عرض دیوار باید باشد. پی حداقل ۴۰ سانتیمتر از سطح خاک بالاتر باشد تا رطوبت نتواند به آسانی در لانه نفوذ کند .
کف ساختمان :
ف لانه باید حداقل ۲۵-۳۰ سانتی متر از کف زمین مجاور بلند تر باشد تا از خشک بودن لانه اطمینان حاصل شود برای جلوگیری از نفوذ رطوبت زمین به داخل لانه و همچنین عایق بودن کف به خصوص در نقاطی که زمین مانند شمال ایران طبیعتاً مرطوب است از یک لانه قیر اندود و یا کاغذهای مخصوص زیر کف باید استفاده نمود .
کف لانه ها را امروزه بهر دو گونه می سازند : کف های معمولی و کف های توری . در طریقه استفاده از کف های توری که به طور وسیعی در اسرائیل و آمریکا متداول است ولی هنوز در ایران مورد استفاده و توجه قرار نگرفته است کف اصلی لانه از زمین معمولی ساخته شده است و در آن هیچگونه مصالح ساختمانی بکار نمی رود به فاصله یک متر از کف اصلی لانه کف دیگری از تور سیمی یا از نرده های چوبی نصب می گردد مرغها را در روی کف اخیر پرورش می دهند. در نتیجه مدفوع و فضولات مرغها از بین توری ها می گذرد و به کف زمین اصلی می افتد بدین ترتیب طیور هیچگونه رابطه و تماس با مدفوع ندارد . و از طرف دیگر مانند کف های معمولی تولید گرد و خاک نمی کند . اینگونه کف ها بسیار بهداشتی و خوب است ولی گران تمام می شود .
کف های ساده معمولی: در اینگونه ساختمانها مرغها را در روی زمین نگهداری می کند (Deep litter) کف ممکن است دارای انواع مختلف باشد :
۱) کف بدون مصالح ساختمانی: در این لانه ها از زمین معمولی به عنوان کف استفاده می کنند بدون اینکه هیچگونه مصالح ساختمانی بکار رفته باشد . اگر زمینی که لانه در آن ساخته شده است کاملا خشک باشد و پی ساختمان نیز به حد کافی مناسب باشد می توان از این کف ها استفاده نمود این کف ها اولاً گرم است ثانیاً منابع طبیعی خوبی برای رشد بعضی میکروارگانیسم های مؤثر در تجزیه فضله و ایجاد ویتامین B۱۲ می باشند.
۲) از همه مهمتر اینگونه کف ها بسیار ارزان تمام می شود ولی اگر رطوبت زیاد است می توان مقداری شفته در کف ریخت .
عیب اساسی این کفها اشکال ضد عفونی کردن می باشد . از این رو اینگونه کفها امروزه در ساختمانهای دائمی کمتر مورد توجه است و فقط در لانه های موقتی توصیه می شود .
۳) کف با مصالح ساختمانی: این کف ها بسته به مصالح به کار رفته در یکی از تیپ های زیر طبقه بندی می شوند .
الف) کف چوبی: ساختمان اینگونه کفها بخصوص در بعضی نواحی که چوب ارزان است توصیه می شود به خصوص وقتی که زمین ناهموار می باشد .
حداقل ضخامت چوب هائی که برای کف بکار می رود باید در حدود ۳-۵ سانتیمتر باشد اگر کف جداره و در بین جدار یک ماده عایق قرار گیرد ، نتیجه حاصل بهتر است ، از کف های چوبی به خصوص در نقاط شمالی ایران می توان استفاده نمود در این مورد باید در زیر کف چوبی پایه قرار دارد .
این پابه باید حداقل ۵۰ سانت در خاک فرو روند سپس روی آنها الوارها را قرار داد . این الوارها باید در روی پایه ها قرار گیرد و حداقل ۳۰ سانت از سطح زمین بالا باشند و سپس کف اصلی را در روی آنها قرار داد .معمولا چوب های کف با پیچ به الوار زیر ثابت می شود .
بهر حال استفاده از کف های چوبی در نقاطی که چوب فراوان و ارزان است خوب می باشد ولی از نظر بهداشتی باید کاملاً مواظب آن بود در غیر این صورت ممکن است به زودی مورد هجوم حشرات قرار گیرد و آشیانه آنها شود و همچنین اگر جنس چوب خوب نباشد ممکن است بر اثر رطوبت به زودی از بین برود . حسن آن اینست که به آسانی و سهولت مرغدار می تواند قسمت های خسارت دیده آن را بردارد و تعمیر نماید بدون اینکه احتیاج به متخصص باشد .
ب) کف های سیمانی – بسیار بهداشتی و مطمئن است شستشوی کف به آسانی انجام می گیرد اگر شیب لانه مناسب باشد رطوبت نیز کمتر در لانه نفوذ می کند .
معمولا در انگلستان برای ساختن کف های سیمانی از ترکیب زیر استفاده می شود ۱ قسمت سیمان ۳٫۵ قسمت ماسه نرم یا شن و ۷ قسمت سنگ ریزه – و روی آن در حدود ۸-۱۰ سانتی متر سیمانکاری می کنند . کف های سیمانی بایستی از زمین کمی بلند تر باشد .
ج) کف های آجری – اینگونه کف ها بخصوص در اطراف تهران زیاد دیده می شود چنانچه بین آجرها با سیمان به خوبی بند کشی شود از نظر بهداشتی بدون نقص است.
زیرا این کف ها را باید از یک ماده عایق پوشاند اغلب برای این منظور از اوراق کاغذ قیر اندود و یا گونی های آغشته به قیر استفاده می شود . بدین ترتیب لانه گرم تر می شود و نفوذ رطوبت از زمین به داخل لانه کمتر امکان پذیر است .
دیوار ساختمان:
بسته به نوع وشکل ساختمان دیوارها فرق می کند . معمولاً دیوار ساختمانهای انفرادی ساده وکوتاه وارتفاع در ساختمانهای چند ردیفی وآنهایی که دارای سقف دوگانه هستند بلندتر است ارتفاع در ضلع جنوبی بلندتر از شمالی است در داخل لانه نیز از یک سری دیوارهای کوتاه به منظور جدا سازی قسمتهای مختلف استفاده می کنند ، این دیوارها به طور معمول از تورهای سیمی ساخته می شود .
دو نوع از دیوارهای مناسب در مرغداری :
۱- استفاده از بلوکهای سیمانی توخالی ۲۴ سانتیمتر طرف داخل بلوکها را توسط ورقهای پرس شده واز کاه به ضخامت ۵ سانتیمتر پوشانده توسط میخ به دیوار چسبانده از سطح زمین تاارتفاع یک متری سیمان کاری نموده وبقیه را گچ کاری می کنند طرف خارجی را برای جلوگیری از نفوذ باران سیمانکاری می کنند .
۲- استفاده از آجر معمولی وعایق کاری نمودن همچنین استفاده از ورقهای آلومنیوم یا نئوپان رنگ شده استفاده کنند وطرف بیرون را سیمان کاری کنند .
ارتفاع دیوارها بسته به تیپ و نوع ساختمان فرق می کند . معمولاً ارتفاع ساختمانهای انفرادی و ساده کمتر و ارتفاع ساختمانهای چند ردیفی و آنهائی که دارای سقف دو گانه هستند بلند تر است . اغلب دیوارهای سمت جنوبی بلند تر از دیوارهای قسمت شمالی است معمولا در ساختمانهای ساده ارتفاع دیوارها در جلو ۲٫۵-۳ متر و در عقب ۲-۲٫۵ متر کافی است . در ساختمانهای ردیفی و بزرگ ارتفاع دیوار ممکن است در جلو و عقب به یک اندازه و در حدود ۳- ۳٫۵ متر باشد .
در داخل نیز یک عده دیوارهای مجزا کننده قرار می گیرد که اغلب از تور سیمی است و فقط نیم متر آن از آجر یا مصالح ساختمانی دیگر است . معمولا برای هر ۶-۹ متر طول یک دیواره مجزا کننده در نظر می گیرند بدین ترتیب هر لانه را به چند مرغدان تقسیم می کنند.
برای صرفه جویی این دیوارهای توری را تا سقف ادامه نمی دهند بلکه به ارتفاع ۱٫۵-۲ متر در نظر می گیرند به طوری که پرنده نتوانند از روی آنها بپرند . ارتفاع دیواره هر چه بیشتر باشد از نظر تهویه بهتر است ولی گرم کردن آن در زمستان مشکل تر می باشد ساختمان دیوارها ممکن است بسته به موقعیت و سلیقه از مواد مختلف تشکیل شود .
دیوارهای آجری و بلوکه های سیمانی از نظر عایق بودن در برابر حرارت و استحکام مناسب هستند اگر ارتفاع کم و سقف ساده است می توان عرض دیواره را ۱٫۵ آجری گرفت ولی اگر ارتفاع زیاد و سقف سنگین است حتما عرض دیوار را بایستی ۲ آجری و حتی بیشتر در نظر گرفت .
در بعضی نقاط می توان از سنگ حتی از گل و خشت هم استفاده نمود در این صورت باید دیواره از داخل تا سقف با سیمان پوشیده شود تا ضد عفونی کردن و شستشوی آن آسان باشد .
از دیوارهای فلزی به خصوص برای لانه نیمچه ها و جوجه کبابی ها به طور وسیعی در دنیا استفاده می شود ولی استفاده کردن از آنها در ایران مشکل است زیرا زمستانها سرد و تابستانها دیوارهای فلزی را جدا کنند و برای گرم کردن لانه در زمستان نیز از مواد عایق حرارت در قسمت داخل دیواره استفاده می شود . در بعضی نقاط مثل شمال ایران می توان از دیوارهای چوبی استفاده کرد .
در این صورت چوبهای مورد استفاده باید از خارج رنگ و از داخل با نفت سیاه یا قطران یا ماده ای ایزولان آغشته شود . دیوارها به طور کلی از داخل باید دارای آستر باشد معمولا می توان ابتداء دیوار را کاه گل نمود و سپس روی آن را با گچ و حتی دوغ آب آهک سفید کرد .
این عمل لانه را روشن تر نشان می دهد و سبب گرم شدن بیشتر و مسدود شدن سوراخ ها و خلل و فرج دیواره و جلوگیری از نفوذ و اشاعه حشرات موذی و سهولت عمل ضد عفونی کردن می گردد .

سقف:
با توجه به امکان تبادل سریع حرارتی در سقف آشیانه های مرغداری باید سعی در عایق کاری این قسمت از ساختمان نمود .
سقف ممکن است ساده، شیب دار، زاویه دار مساوی و زاویه دار غیر مساوی باشد .
سقف های ساده از نظر ساختمان ارزان تر تمام می شود ولی تهویه آن به خوبی انجام نمی گیرد . برای اینکه تهویه به خوبی انجام شود ارتفاع این سقف ها باید زیاد باشد . این تیپ سقف ها برای لانه های کوچک به خصوص برای نگاهداری جوجه های کوچک و همچنین انبار و غیره مناسب است .
معمولا دیواره عقبی آن بلند تر از دیواره جلویی است . ارتفاع دیوارها باید طوری باشد که بتوان در داخل لانه به آسانی کارکرد این سقف ها ممکن است به صورت مستقیم یا شیب دار باشد . در این صورت شیب از جنوب به شمال است .
ـ سقف های زاویه دار (Gabletype)
برای لانه های بزرگ که تعداد نسبتا زیادی مرغ در آنها نگاهداری می شود این نوع سقف ها مناسب است زیرا تهویه در این لانه به خوبی انجام می گردد و کارکردن در آن آسان است .معمولاً امروزه در لانه های مدرن سقف از دو قسمت تشکیل می شود یک سقف خارجی و یک سقف داخلی .
سقف داخلی از مواد ایزولان تشکیل می شود و لانه را از نظر عایق سازی و جلوگیری از سرد شدن لانه در زمستان و گرم شدن لانه در تابستان محفوظ نگاه می دارد . سقف های زاویه دار ممکن است قرینه و یا نا قرینه باشند .
ـ سقف های زاویه دار بی قرینه (Semi monitor type)‌
در این سقف ها فاصله خط الراس از دیواره به یک نسبت نیست . دیواره عقب معمولا کوتاه تر از دیواره جلو ساخته می شود .این تیپ از سقف ها به خصوص برای ساختمانهایی که عرض آنها کم و باریک می باشند بسیار خوب است در برخی از سقف های زاویه دار پنجره های تهویه ای سرتاسری قرار می گیرد .
لانه های دو سقفی اگر چه کمی گران تمام می شود ولی از نظر بهداشتی از نظر تهویه و حرارت لانه بسیار مناسب است . زیرا در تابستان هوای بین دو سقف محیط عایقی را بین هوای گرم خارج و داخل لانه ایجاد می کند . در حالیکه در زمستان هوای سرد که توسط پنجره های سقفی وارد محوطه بین دو سقف می شود قدری گرم می شود و سپس وارد لانه می گردد .
در این صورت اشکالی از نظر هوای سرد بیرون پیش نخواهد آمد .
مصالحی که برای ساختمان سقف به کار می رود باید خشک و سبک و ارزان باشد . انواع مصالحی که برای سقف به کار می رود عبارتست از :
۱) سقف فلزی: معمولا در ایران از آهن سفید استفاده می شود . این سقف ها اگر به خوبی کار گذاشته شود رطوبت ناپذیر است ولی گاهی ممکن است زنگ بزند از این رو به خصوص در نقاط مرطوب مانند شمال بهتر است هر چند سال یکبار آن را رنگ زد ، این سقف ها در تابستان گرم می شود مگر اینکه در زیر آن سقف عایق دیگری قرار دهند از این رو در نقاط گرمسیر مانند ایران توصیه نمی شود .
۲) سقف های چوبی: در نقاطی مانند شمال ایران که چوب ارزان و تهیه آن آسان است می توان از اینگونه سقف ها استفاده کرد . برای اینکار از الوارهای نازک چوب استفاده می شود و آنها را طوری در کنار هم قرار می دهند که فاقد درز باشد و از نفوذ رطوبت در لانه جلوگیری به عمل آورد . جنس چوب باید محکم ،‌سبک ، سفید و روشن باشد و به خوبی در روی دیوارها ثابت گردد تا بر اثر باد و طوفان شدید از جای کنده نشود .
اغلب سقف های چوبی دارای دیوارهای چوبی نیز هستند از نظر جلوگیری از گرما به خصوص در نقاطی که دارای تابستانهای سوزان و طولانی هستند این گونه سقف ها بسیار خوب می باشند ولی دوام آنها کم است در ضمن خطر آتش سوزی و حمله حشرات موذی زیاد است . در نواحی مرطوب و سرد سیر نیز ممکن است به زودی بپوسد و از بین برود .
۳) سقف های تیر آهنی و بتونی: بهترین نوع سقف مرغدانی بشمار می روند . از این گونه سقف ها اغلب در لانه های ردیفی و چند طبقه ای استفاده می شود . در تهران اغلب سقف ها تیر آهنی است که در بین آنها از آجر استفاده شده است .
این گونه سقف ها در زمستان گرم می باشد و چنانچه تهویه به خوبی انجام گیرد در تابستان لانه را می توان به آسانی خنک نمود . دوام اینگونه سقف ها نیز بسیار زیاد است .در نواحی سرد سیر در زمستان احتیاج به برف روبی است و این امر مستلزم کارگر و صرف وقت بیشتری است اخیرا در تهران از اوراق پنبه نسوز یا ایرانیت برای سقف مرغداری استفاده می شود حسن اینگونه سقف ها در اینست که به آسانی و سادگی می توان آنها را جمع کرد .
معمولا این سقف ها به وسیله پیچ و مهره استوار و محکم می شوند ولی باید توجه داشت که سوراخ یا درز در سقف ایجاد نشود برای اینکار بهتر است در زیر هر پیچ یک واشر کار گذاشته شود .
سقف های آجری یا طاقی نیز کم و بیش در اطراف کشور مرسوم شده است . اینگونه سقف ها خیلی ارزان تمام می شود (مانند سقف مساجد یا کاروانسراهای قدیمی) ولی عرض لانه را نمی توان زیاد گرفت و از طرف دیگر برای تحمل فشار سقف باید دیوارها را کلفت تر از حد معمول گرفت و ارتفاع دیوارها نیز باید زیاد باشد . از این رو برای لانه های بزرگ چنین سقف هائی توصیه نمی شود به طور کلی در انواع سقف ها اصول زیر را باید در نظر داشت :
اولاً سقف باید طوری باشد که رطوبت باران نتواند در لانه نفوذ کند برای این منظور در جلو و عقب ساختمان بطور متوسط در حدود یک متر باید سقف به صورت سایه بان از دیوارها تجاوز نماید و این امر در بعضی نواحی مانند شمال ایران که باران فراوان است ضروری است در نواحی گرمسیر نیز می توان از این سایه بان برای جلوگیری از نفوذ آفتاب تابستانی به داخل لانه استفاده نمود .
شیب سقف نیز باید به طور ملایم از جلو به عقب باشد ، بدین ترتیب ریختن قطرات باران به داخل لانه و مرطوب شدن جلوی لانه جلوگیری به عمل خواهد آمد . اگر سقف از داخل نیز با یک ماده عایق و ایزولان پوشیده شود اثر بهتری دارد زیرا در این حال لانه در زمستانها گرم و در تابستانها خنک خواهد ماند . در هلند معمولا برای این منظور از سقف های نی ای و یا بوریائی استفاده می کنند که بسیار ارزان و کم قیمت است .
در و پنجره :
درها از نظر اندازه باید بزرگ نباشند . حداقل یک متر پهنا ودو متر بلندی داشته باشند . تعداد پنجره ها را باید حداقل گرفت ، در مناطق سردسیر باید از چوب استفاده کرد و درمناطق خیلی سرد بهتر است پنجره ها دوبل باشند . مساحت پنجره تابعی از سطح آشیانه است به متوسط۲۰/۱ تا ۲۵/۱ سطح آشیانه به پنجره اختصاص می یابد . پنجره هرچه به کف نزدیک تر باشد آفتاب بیشتری به کف خواهد تابید در مناطق سردسیر برای حداکثر استفاده از نور وگرما پنجره ها را باید حتی المکان به کف نزدیک کرد . البته پیشنهاد می شود که با توجه به هزینه ها و مسائلی چون ، تنظیم نور سالن ، جلوگیری از ورود آلودگی به داخل سالن و . . . از سیتم ویندولس (بدون پنجره ) استفاده شود .
ارتفاع سالن در مناطق سردسیر ۴/۲ متر و در مناطق گرمسیر ۳ متر باید باشد
درها بایستی طوری ساخته شده باشد که به سادگی باز شود و در موقع کارکردن تولید اشکال ننماید . در ممکن است معمولی یا کشوئی باشد . در لانه های کوچک می توان از درهای کشوئی استفاده کرد ولی در لانه های بزرگ بهتر است از درهای معمولی که در جهت عمودی می چرخند استفاده نمود . ارتفاع درها معمولا ۵/۱-۲ متر کافی است و بهتر است در این درها فنر قرار دهند تا به خودی خود بسته شود .
درهای دو لتی برای لانه های بزرگ توصیه می شود و در لانه های کوچک می توان از درهای ساده و یک لتی استفاده نمود درهای داخلی را باید به طور ساده ساخت و ارتفاع آنها نیز باید به اندازه ای باشد که کارگر به آسانی بتواند از آنها بگذرد . برای ساختن در می توان از چوب ، حلبی و حتی آهن استفاده کرد عرض درها نیز باید به اندازه ای باشد که کارگر با وسائل به آسانی بتوان از میان آن بگذرد معمولا عرض یکمتر برای این منظور کافی است در لانه های بزرگ برای ورود تراکتور باید درها را بزرکتر گرفت .
پنجره ها
پنجره ها باید طوری ساخته شود که نور کافی حتی در روزهای تاریک ابری نیز وارد لانه شود .
ارتفاع پنجره نیز مهم است هر چه ارتفاع پنجره ها بیشتر و به کف لانه نزدیکتر باشد اشعه آفتاب بهتر در کف لانه پخش می شود .
در نقاط گرمسیر باید پنجره ها به سقف نزدیکتر باشد و به وسیله سایه بان هائی مانع از ورود آفتاب گرم تابستانی به داخل لانه شد و در نقاط سردسیر بر عکس هر چه پنجره ها به کف نزدیکتر باشد بهتر است زیرا مقدار بیشتری اشعه آفتاب به خصوص در زمستان وارد لانه می شود نقاط سردسیر اگر تعداد پنجره ها زیاد باشد سبب سرد شدن لانه می شود .
معمولا برای هر ۱۵-۱۸ متر مربع فضای کف یک متر مربع پنجره کافی است . در جاهائی که تمام پنجره ها فقط در یک سطح لانه قرار بگیرد باید کمی بیشتر از میزان ذکر شده در نظر گرفت .
در نقاط گرمسیر برای جلوگیری از گرم شدن زیاد از حد لانه به وسیله تابش اشعه آفتاب بهتر است در بالای پنجره سایبان تهیه دید این سایبان ها باید در جهت جنوبی و شرقی به کار رود .
در بعضی نقاط در تابستانها برای خنک کردن لانه معمولا شیشه های زیر سایه بان را بر می دارند و شیشه ای پائین را به وسیله رنگ سفید تار می کنند و بدین وسیله تا اندازه ای مانع از ورود آفتاب به داخل لانه می شوند .
بهترین تیپ پنجره آنهائی است که در جهت بالا و پایین باز و بسته می شوند . اینگونه پنجره ها اغلب مانع از کوران می شوند پنجره هائی که در حول محور عمودی باز می شوند دارای این مزیت هستند که می توان آنها را به وسیله یک اهرم با هم بست یا باز کرد .
به طور کلی از پنجره ها برای تهیه نور کافی و تهویه می توان استفاده کرد . در لانه ای که دارای پنجره کافی و هوای روشن است کمتر بیماری دیده می شود تولید نیز به همان نسبت در میزان رضایت بخش تر است .
معمولا سه نوع پنجره در جایگاه طیور در نظر می گیرند .
۱) پنجره های جلوئی: این پنجره ها اغلب در جهت جنوبی یا شرقی لانه قرار می گیرند و پنجره اصلی به شمار می رود .
این پنجره ها اغلب برای نور کافی مورد استفاده قرار می گیرد . از این رو هر چه بزرگتر باشد بهتر است در لانه های مدرن امروزه از کف تا زیر سقف کشیده می شود . بدین ترتیب اولا نور را به خوبی در سرتاسر لانه پخش می کند و اشعه آفتاب به خوبی می تواند به کف لانه به طور مایل بتابد .
در ضمن هوای کثیف و گرم را که در قسمت بالائی و در نزدیک سقف جمع شده اند از لانه بیرون می برد .
حداقل برای هر ۱۵-۱۸ متر مربع باید یک متر مربع پنجره در نظر گرفت ولی همان طور که گفته شد امروزه حداقل ۲/۱ دیواره جنوبی یا شرقی را به پنجره اختصاص می دهند . البته این امر بستگی به آب و هوا فرق می کند در نقاط سردسیر باید پنجره ها را کمتر کرد در نقاط گرمسیر پنجره های اصلی را طوری باید ساخت که در تابستان بتوان به سهولت آنها را از دیواره جدا کرد یا حداقل شیشه های آن را برداشت به این منظور اغلب از پنجره های سرتاسر چوبی که دارای شیشه های کشوئی هستند استفاده می شود . این دسته از پنجره ها را می توان بسته به موقعیت محل از چوب یا فلز ساخت .
نکته ای که باید مورد توجه قرار گیرد اینست که وقتی که نور از شیشه عبور می کند اشعه ماوراء بنفش آن توسط شیشه گرفته می شود از این رو از نظر خواص شیمیایی نور خاصیت خود را از دست می دهد .(زیرا می دانیم تنها قسمتی از اشعه آفتاب که تولید ویتامین D در بدن می کند قسمت ماوراء بنفش نور است ) از این رو اخیراً بعضی کشورها بجای شیشه برای پنجره ها از اوراق ضخیم نایلن یا طلق استفاده می شود . این امر علاوه بر این که ارزان تمام می شود از نظر اینکه نایلن یا طلق اشعه ماوراء بنفش نور را نیز جذب نمی کند بهداشتی تر است ولی در زمستانها لانه را سرد می کند و گرم کردن لانه دچار اشکال می شود از این سیستم فقط در نقاط گرمسیر که دارای زمستانهای ملایم است توصیه می شود .
۲) پنجره های عقبی: این پنجره های اغلب در جهت شمالی یا غربی لانه قرار می گیرند و بیشتر از جهت تهویه لانه بکار می روند . در ضمن تا اندازه ای به روشنائی لانه کمک می کند . در هنگام تابستان نیز با تولید جریان هوا به خنک کردن لانه در روزهای گرم کمک می کند .
این پنجره ها را اغلب برای جلوگیری از کوران نزدیک به کف یا سقف لانه قرار می دهند تا بر اثر باز کردن پنجره های جنوبی یا شرقی تولید کوران شدید و عوارض ناشی از آن ننماید .
اندازه این پنجره ها اغلب کوچک است و به طور ساده ، کشوئی با شیشه یا حتی بدون شیشه ساخته می شود .
در تابستانها معمولاً شیشه های آن را بر می دارند . این پنجره ها اگر در زیر سقف قرار گیرد بهتر است زیرا هوای گرم و کثیف لانه را خارج می کند بدون اینکه لانه سرد نماید .
این پنجره ها یا به عبارت دیگر دریچه ها ممکن است به فاصله یک متر از هم و در سرتاسر لانه قرار گیرند .
اندازه این پنجره ها بسته به ارتفاع دیواره و همچنین اندازه سالن فرق می کند ولی اغلب نیم متر ارتفاع و یک متر طول برای هر کدام در نظر می گیرند .
در بعضی مزارع این پنجره ها فقط از تخته های ساده تشکیل می شود که در هنگام احتیاج آنها را باز می کنند .
۳)پنجره های سقفی: معمولاً در لانه های بزرگ که دارای سقف های زاویه دار هستند گاهی در بن زاویه دو سقف پنجره های تهویه ای قرار می دهند .
اغلب در ساختمانهای چند ردیفی و بزرگ که تعداد زیادی پرنده در آنها نگاهداری می شوند به خصوص در نقاط گرمسیر از اینگونه پنجره ها به کار می رود .
باز کردن این پنجره ها در بین دو سقف به تهویه و خشک شدن لانه در تابستان کمک بسزائی می کند .
این گونه پنجره ها در نقاطی مانند ایران که هوای تابستانی بسیار گرم است و از طرفی استفاده از مواد عایق همچنین وسائل تهویه ای الکتریکی در لانه مرغها گران تمام می شود بسیار خوب است اخیرا در اطراف تهران در لانه هائی که سقف آنها طاقی است (مانند مساجد و کاروانسراهای قدیمی) از اینگونه پنجره ها در راس سقف تعبیه می شود .
امروزه معمولا برای لانه های بزرگ از ساختمانهای سوله استفاده می شود که دارای طول و عرض مختلف اند . تعدادی کارخانه در ایران این سالن ها را بسته به سفارش مشتری ساخته و در محل مورد نظر نصب می کنند . ساختمانهای سوله امروزه در مرغداری های جدید بسیار متداول است .
اقدامات لازم قبل از ورود جوجه
رمز موفقيت پرورش طيور گوشتي، اجراي يك برنامه مديريتي مشخص و مؤثر قبل از ورود جوجه‌ها به فارم و طي دوران پرورش است. از آنجا که اجراي برنامه هاي تغذيه اي و بهداشتي در فارمهاي چند سني مشکل است بهتر آن است که از روش يکباره پر و يکباره خالي استفاده شود. جهت دستيابي به نتايج بهتر رعايت مسائل زير پيش از ورود جوجه ها ضروري است :
۱- به ‌منظور حفاظت از گله‌ها در مقابل بيماريها از نظافت و ضد عفوني شدن صحيح و كافي تجهيزات سالن و محوطه اطراف سالنها مطمئن شويد.
۲- بستر در محوطه مادرهاي مصنوعي بايد هم سطح و يكنواخت باشد. بستر ناهموار ايجاد درجه حرارت غير يكنواخت در كف سالن نموده و باعث مخفي شدن جوجه‌ها در بين پوشال بستر و يا در زير دانخوريها و آبخوريها و محروم شدن از آب و دان در مرحله رشد مي‌شود.
۳- سعي كنيد كه هر سالن را با جوجه مربوط به يك گله مادر پر نمائيد، اگر اين كار عملي نيست حداقل هر سالن را با جوجه‌هاي مربوط به گله‌هاي مادر همسن پر نمائيد. اين امر رقابت بين طيور را كاهش مي‌دهد.
۴- زمان رسيدن جوجه به فارم را مشخص نموده و براي دريافت جوجه آمادگي كامل داشته باشيد.
۵- هيترها را كنترل و از صحت كار آنها مطمئن شويد و با توجه به وضعيت هواي محيط ۲۴ تا ۳۶ ساعت قبل از ورود جوجه آنها را روشن نمائيد. در اين صورت قبل از ورود جوجه بستر كاملا گرم و درجه حرارت هواي سالن مناسب پذيرش جوجه مي‌باشد.
۶- ضمن جلوگيري از وزش هوا از وجود هواي كافي داخل سالن بخصوص زماني كه از حرارت مستقيم استفاده مي‌كنيد مطمئن شويد.
۷- بازاء هر ۱۰۰۰ قطعه جوجه در محدوده مادرهاي مصنوعي ۱۰-۸ عدد آبخوري آويز ثابت و ۶ عدد آبخوري كمكي كوچك كله قندي و يا پلاستيكي، يعني جمعاً ۱۶-۱۴ عدد آبخوري در نظر گرفته شود. اين آبخوريها قبل از جوجه‌ريزي بايستي با آب تميز پر شده و درجه حرارت آب آبخوريها بايد حدود ۱۵-۱۰ درجه سانتيگراد باشد. همچنين در سيستم آبخوري نيپل نيز بايستي از آبخوريهاي كمكي استفاده شود.
۸- اضافه كردن مولتي ويتامين در چند روز اول به آب آشاميدني مفيد مي‌باشد. زيرا ممكن است ويتامين موجود در دان بعلت گرما كاهش يافته باشد.
۹- ايجاد فضاي اضافي جهت تغذيه در چند روز اول لازم مي‌باشد. حداقل ۲۰% از فضاي مادرهاي مصنوعي در روي بستر با صفحات مقوائي و يا كفي كارتن پوشانده شود و در آنها هميشه مقدار كمي دان تازه وجود داشته باشد. در اين صورت همواره طيور به دان دسترسي خواهند داشت. بلافاصله قبل از ورود جوجه به سالن دانخوريها را پر نمائيد.
۱۰- شروع تغذيه بايستي با دان كرامبل با اندازه مناسب و بدون گرد و پودر دان باشد.
۱۱- دانخوريها و آبخوريها را مستقيماً زير و يا خيلي نزديك به مادرهاي مصنوعي ندهيد تا طيور براحتي بتوانند در اطراف آنها حركت نمايند.
۱۲- با استفاده از دماسنجي كه بتواند حداقل و حداكثر درجه حرارت را نشان دهد، درجه حرارت محوطه مادرهاي مصنوعي و درجه حرارت سالن را كنترل نمائيد.
۱۳- قبل از جوجه‌ريزي، هيترها را از نظر صحت كار آنها، آبخوريها را از نظر پاكيزگي و عاري بودن از پوشال و درجه حرارت مناسب آب، دانخوريها را از نظر وجود دان كافي و در دسترس بودن آنها كنترل نمائيد.

تراكم جوجه‌ريزي
يكي از ضروريات اصلي رشد، حفظ سلامتي و كيفيت عمومي زيست و تامين فضاي كافي براي هر پرنده مي‌باشد. ميزان فضاي در نظر گرفته شده بستگي به مجموعه‌اي از فاكتورها نظير: وزن طيور در هنگام كشتار، نوع سالن (باز و بسته)، شرايط آب و هوائي منطقه و فصل دارد. بدين جهت براي محاسبه ظرفيت جوجه‌ريزي بايستي بطور دقيق از ابعاد داخلي سالن‌ها مطلع باشيم. بطور كلي تراكم جوجه‌ريزي توصيه شده بشرح زير مي‌باشد:

در سالنهاي بسته: در انگليس سازمان حمايت از رفاه طيور هيچگاه تحت هيچ شرايطي اجازه توليد بيش از ۳۴ كيلوگرم گوشت در هر متر مربع سالن را نمي‌دهد. جدول زير با توجه به رفاه طيور و مديريت مناسب و حداكثر توليد ۳۴ كيلوگرم گوشت در هر متر مربع، ميزان تراكم (تعداد جوجه در هر متر مربع سالن) را نشان مي‌دهد:
در تابستان و بخصوص در واحدهايي كه امكان بروز مشكلات وجود دارد بايستي تراكم جوجه‌ريزي را كم نموده و در سالنهائي كه از تهويه مناسبي برخوردار نمي‌باشند بايستي دقت بيشتري نمود و تراكم جوجه‌ريزي در آنها را نيز كاهش داد.
سالنهاي باز: تراكم جوجه‌ريزي در سالنهاي باز براساس فصل و نوسانات درجه حرارت متفاوت بوده و بايستي در تابستان از تراكم جوجه‌ريزي در سالنهاي مذكور كاسته شود.
تخليه جوجه ها
طولاني شدن زمان تخليه جوجه باعث دهيدراته شدن جوجه‌ها و در نتيجه افزايش تلفات و كاهش پتانسيل رشد مي‌گردد.توجه به کليه نکات زير هنگام جوجه ريزي لازم و ضروري است:
ـ مطمئن شويد كه تحويل و توزيع جوجه‌ها در سالنها بطور صحيح انجام شده است. از انبار كردن جعبه‌هاي حاوي جوجه در منطقه مادر مصنوعي خودداري كنيد.
ـ جعبه‌ها را به آرامي نزديك به‌دان و آب در محدوده مادرهاي مصنوعي تخليه نمائيد.
ـ جعبه‌هاي خالي را در يك طرف سالن‌ها جمع نمائيد تا براحتي بتوانيد آنها را به خارج از سالن انتقال دهيد.
ـ جوجه‌ها بايد سرزنده و شاداب و بدون نقص ظاهري باشند.
ـ جوجه‌ها بايستي در محدوده مادرهاي مصنوعي قرار گيرند كه روشنائي آنها از مادرهاي مصنوعي و يا از لامپهاي سالن كه در بالاي مادرهاي مصنوعي هستند تامين مي‌گردد. در صورتي كه سالن داراي شرايط قابل كنترل باشد محصور كردن طيور در محدوده مادر مصنوعي ضرورتي ندارد ولي در صورتي كه تعداد جوجه‌ها كم باشد و همچنين در سالنهاي باز مفيد مي‌باشد.
۱ الي ۲ ساعت پس از استقرار، وضعيت توزيع جوجه‌ها در زير مادرهاي مصنوعي و ميزان دسترسي آنها را به آب و دان كنترل نمائيد.

كنترل رطوبت
رطوبت نسبي سالن بايد ۷۰-۵۰ درصد باشد، رطوبت سالن باعث حفظ كيفيت بستر شده و از خشك شدن زياد بستر و ايجاد گرد و غبار جلوگيري مي‌نمايد. رطوبت بالاتر را بايد با افزايش تهويه كاهش داد. افزايش تهويه باعث از دست رفتن گرما و صرف هزينه اضافي است. وسائلي كه بسرعت و به درستي بتوانند رطوبت را اندازه‌گيري نمايند تا حدي غير معتبر مي‌باشند و احتياج به كاليبره كردن مكرر داشته و بدين جهت كنترل رطوبت را مشكل مي‌سازند. ايجاد رطوبت نسبي بالاتر براي جوجه يكروزه استرس جابجائي جوجه از جوجه‌كشي تا مزرعه را كاهش داده و رطوبت كمتر، شانس دهيدراته شدن جوجه را افزايش مي‌دهد.

مديريت آبخوري
توزيع آب تميز براي جلوگيري از دهيدراته شدن جوجه در طول دوران پرورش لازم مي‌باشد. مصرف آب و دان بطور مستقيم با يكديگر مرتبط بوده و بدون مصرف آب كافي، مصرف دان كاهش و نتيجتاً ميزان رشد نيز كاهش مي‌يابد. جهت افزايش ميزان رشد نياز مستمر به مدرنيزه كردن تجهيزات داريم.
بعنوان مثال يك پرنده در ۱۰ سال پيش در ۵۰ روزگي به وزني مي‌رسيد كه امروزه در ۴۰ روزگي به آن وزن مي رسد (۲۰% كاهش در سن كشتار) كه نشانگر لزوم افزايش توانائي تجهيزات موردنياز تا ۲۰% مي‌باشد.
امروزه استفاده از آبخوريهاي نيپل مورد توجه قرار گرفته كه در اين صورت براي اطمينان از دسترسي طيور به آب بازاء هر ۹ قطعه يك آبخوري نيپل با جريان آب كم و بدون فنجانك لازم است ولي در صورت استفاده از سيستم نيپل با جريان آب بيشتر تعداد پرنده بازاء هر نيپل افزايش مي‌يابد. ميزان موردنياز آبخوري آويز پلاستيكي به قطر ۴۰۰ ميلي‌متر، براي هر ۱۰۰۰ پرنده ۱۰- ۸ عدد مي‌رسد.

آبخوري براي جوجه يكروزه:
براي جوجه يكروزه بازاء هر ۱۰۰۰ قطعه جوجه ۶ آبخوري كوچك كله قندي و يا سيني در نظر بگيريد. اين آبخوري‌ها هيچگاه نبايد خالي باشند و مرتباً بايد تميز و مجدداً با آب تميز و تازه پر شوند. بسيار مهم است كه روز اول ورود جوجه‌ها به سالن آب در آبخوريها به‌ميزان كافي وجود داشته باشد تا جوجه‌ها براحتي بتوانند به‌آب دسترسي پيدا كنند. سطح آب در آبخوريها با بزرگ شدن جوجه‌ها بايستي كاهش يابد تا از ريخت و پاش آب بوسيله جوجه‌ها جلوگيري شود.
تقريباً ۴۸ ساعت پس از جوجه‌ريزي بايد آبخوريهاي كمكي جمع شوند. ارتفاع آبخوريهاي آويز بايد هم سطح پشت پرنده باشد. تنظيم آبخوريها مرتباً بايد كنترل شده تا ضمن توزيع آب به ‌ميزان كافي از ريزش آب و هدر رفتن آن نيز جلوگيري شود. صرفنظر از نوع سيستم آبخوري همواره بايد بازاء هر ۳ متر عرض سالن يك رديف آبخوري در نظر گرفته شود. (توزيع يكنواخت آب در سالن)

مصرف آب (هواي معتدل) :
معمولا مصرف آب ۱٫۸-۱٫۶ برابر مصرف دان مي‌باشد. اين ضريب بايد بعنوان يك راهنما باشد نه بعنوان يك ضريب ثابت. زيرا كه تغييراتي در مصرف آب با توجه به كيفيت دان، درجه حرارت محيط و سلامتي گله ايجاد مي‌گردد كه بايد به آن توجه و تدبير مديريتي مناسب اتخاذ گردد. استفاده از كنتور آب كه ميزان مصرف آب را مشخص مي‌نمايد، از ابزارهاي مفيد مديريتي است. مشخص شدن مصرف آب و مطلع شدن از وضعيت سلامتي گله مي‌تواند ما را در مورد زمان واكسيناسيون و همچنين درمان گله راهنمايي نمايد. مصرف آب با افزايش درجه حرارت محيط افزايش مي يابد، لذا بايد در حرارت بيش از ۳۰ درجه سانتيگراد آبخوري‌هاي كمكي مورد استفاده قرار گيرند.
بهتر است هر سال يکبار آب مرغداري از نظر فيزيکي و شيميايي و هر شش ماه يک بار نيز از نظر ميکروبي آزمايش شود. توصيه مي گردد براي روزهاي اول يک آبخوري کله قندي براي ۵۰ قطعه جوجه در نظر گرفته شود و حتماً قبل از ورود جوجه ها به سالن، آبخوريها پر گردد. معمولاً آبخوريها را اطراف دانخوريها و کاغذ دانخوري مي چينند. بايد دقت کنيم فاصله آبخوريها حدود ۱٫۵ متر بيشتر نباشد. افزودن شکر به نسبت ۳ تا ۵ درصد در روز اول با نظر کارشناسان و همچنين استفاده از آنتي بيوتيک از روز دوم با نظر دامپزشک را نيز بايد در نظر داشت. تهويه در هفته اول نبايد زياد مورد نظر باشد و معمولاً دو تا سه روز اول نيازي به روشن کردن هواکش نيست. براي ايجاد شرايط مطلوب آب و هوايي بايد وضع ظاهري گله، فصل و غيره را در نظر داشت و اقدام به روشن کردن هواکش ها کرد هر چند در سالهاي اخير سيستم هاي کنترل کامپيوتري بدون دخالت پرسنل و با دادن برنامه اتوماتيک نسبت به تنظيم حرارت، رطوبت و تهويه اقدام مي کنند. در خاتمه توجه همکاران را به اين نکته جلب مي کنيم که بررسي رفتار جوجه در سالن بصورت دائمي بايد مد نظر باشد و با توجه به شرايط و وضع تحريک جوجه ها اقدامات لازم را انجام دهند.

مديريت دانخوري ها
طول دانخوري زنجيري براي هر پرنده حداقل ۵٫۲ سانتيمتر و تعداد دانخوري بشقابي براي ۱۰۰۰ قطعه ۲۰- ۱۸ عدد منظور شود.

مديريت بستر
بستر ممكن است از پوشال چوب، خرده كاغذ يا كاه خرد شده باشد. از مصرف تراشه چوب سفت كه داراي تانن زيادي است و همچنين تراشه چوب‌ريز و خاك اره‌اي كه اگر بوسيله جوجه خورده شود باعث سوراخ شدن چينه دان و سنگدال مي‌شود خودداري كنيد. به‌منظور پيشگيري از بروز بيماري آسپرژيلوز، از مصرف بستر پوسيده و كپك زده خودداري نمائيد. بهترين بستر، تراشه چوب سفيد با كيفيت خوب است.
كاه در صورتي كه به‌صورت صحيح عمل‌آوري و نگهداري شده باشد مي‌تواند بستر مناسبي باشد.
جهت جلوگيري از ايجاد تاول سينه، سوختگي سينه و قرمزي و سوختگي مفصل خرگوشي كه باعث تنزل كيفيت و كم شدن ارزش لاشه مي‌گردد از بستر نرم با كيفيت مناسب استفاده شود. از مصرف پوشال پودر شده، مرطوب و يا كلوخه خودداري نمائيد. بستر با كيفيت خوب داراي ۳۵-۳۰ درصد رطوبت مي‌باشد. ارتفاع بستر ۷-۵ سانتيمتر توصيه شده است. هيچگاه بستر قديمي را مجدداً استفاده نكنيد. هميشه بستر قديمي را خارج و براي هر نوبت جوجه‌ريزي از بستر تازه و جديد استفاده نمائيد.
———————————————————————————————